Het is onduidelijk wie de eerste koekoeksklok heeft gebouwd. In de literatuur zijn verschillende versies te vinden.
- Salomon de Claus beschreef in 1615 hoe je met twee fluitjes de roep van de koekoek kunt nabootsen.
- In 1619 verwierf keurvorst Johann Georg I van Saksen een klok met een koekoekskreet.
- Daarna vindt men af en toe de imitatie van een koekoek in muziek en figuurautomaten, tot
- In 1669 stelde Domenico Martinelli uit Luca in Italië voor om de roep van de koekoek te gebruiken om de uren aan te geven.
- Franz Anton Ketterer (1676 - 1749) uit Schönwald wordt beschouwd als de eerste klokkenmaker die koekoeksklokken produceerde in het Zwarte Woud.
Functie
Tot in de 20e eeuw werd het slagwerk meestal bediend door een sluitschijf. Het samenspel van trapwiel en ontgrendelingshendel is tegenwoordig gebruikelijk. Terwijl het gewicht op de uurwerkkettingtakel constant naar beneden beweegt, wordt de slagontgrendeling geblokkeerd. Aan de urenwijzer is een stappenwiel met twaalf stappen gekoppeld. Als de minutenwijzer in de "twaalf uur-positie" staat, wordt een vergrendeling even ontgrendeld en valt een verticaal getande trekkerhendel (hark) op het schaalwiel, d.w.z. op verschillende diepten, afhankelijk van de tijd. Om twaalf uur is het niveau het laagst en valt de trekker het diepst. De blokkade wordt opgeheven en de slagkettingtakel komt in beweging. Deze drijft een nokkenwiel aan, dat de "bediening" van het slagwerk overneemt. Twee met gewichtjes of blokken hout verzwaard balgen worden via een walsdraad op verschillende tijdstippen opgetild en weer losgelaten. Elke balg pompt lucht in een klein fluitje en produceert het koekoeksgeluid (eerst de hoge noot, dan de lagere). De indruk van een koekoeksroep ontstaat pas als de fluitjes op de juiste afstand van elkaar worden afgevuurd. (zie video op volgende pagina)
In september 1850 riep Robert Gerwig, de directeur van de groothertogelijke horlogemakersschool van Baden in Furtwangen, uit tot een wedstrijd voor een eigentijds horlogeontwerp. Het meest ingrijpende ontwerp kwam van Friedrich Eisenlohr, de architect die verantwoordelijk was voor de meeste gebouwen langs de Badische Staatsbahn. Eisenlohr voorzag de gevel van een poortwachterswoning van een wijzerplaat. Als voorbeeld ziet u een vrij zeldzame tafelkoekoeksklok uit het einde van de 19e eeuw:
Uurwerk: Uitgesneden messing uurwerk met Black Forest haak-echappement. Uur- en halfuurslag op gong met gelijktijdige koekoeksroep. lente wikkeling. Percussiemechanisme met slak en staalkabel.
Behuizing: Bruinkleurige houten behuizing. Gesneden wijnstokken bevestigd aan beide fronten. Dakbekroning met uitgesneden koekoek en wijnbladeren. Bot Romeinse uur wijzerplaat.
Handen: beenwijzers uit het Zwarte Woud.
Koekoeksklok
De achtdaagse koekoeksklok uit het midden van de 19e eeuw heeft een decoratieve, met de hand uitgesneden kast in de vorm van een spoorweghuis, die pas recent was ontwikkeld.
Het essay ontbreekt. Rechts en links onder een blad (waarschijnlijk een wijnstokblad) zit een koekoek die op een blad zit. Hieronder staan nog eens zes fijn uitgesneden grote bladeren. De ivoren wijzers zijn met de hand uitgesneden, de wijzerplaat heeft Romeinse cijfers, boven de twaalf gaat de deur open voor de koekoek, de dennenappelvormige gewichten zijn verguld.
